Польская литература онлайн №8 / Крымские сонеты: VIII. Гробница Потоцкой

VIII. ГРОБНИЦА ПОТОЦКОЙВблизи ханского дворца возвышается округлый купол воздвигнутой в восточном стиле гробницы. Среди крымских простолюдинов ходит предание, будто она сооружена Кери-Гиреем в честь горячо любимой им невольницы, якобы польки из дома Потоцких. В своем великолепном, посвященном крымскому путешествию труде Муравьев-Апостол полагает, что эти слухи не основательны и что в гробнице покоится прах некой грузинки. Мы не знаем, на чем он основывает свое мнение. Но предположение, что в восемнадцатом веке татары вряд ли могли добыть пленницу из рода Потоцких, представляется нам неубедительным. Памятны еще последние казацкие мятежи на Украине, когда множество людей было похищено казаками и продано в рабство соседним татарам. К тому же в Польше немало шляхетских семей с фамилией Потоцких, и пленница могла не принадлежать к знаменитому роду владетелей Умани, который был лучше, конечно, защищен от татарского набега и казацкого мятежа. Воспользовавшись преданием о бахчисарайской гробнице, русский поэт Александр Пушкин с присущим ему талантом сочинил повесть в стихах «Бахчисарайский фонтан».[1]

 

Весной рассталась ты с благоуханным садом,

О роза нежная! Прозрачны и легки,

Дней золотых твои умчались мотыльки,

Воспоминания овеяв нежным ядом.

 

Как небо светится полуночным нарядом!

Как звезды севера над Польшею ярки!

Зажгли ль глаза твои — безумные зрачки —

Тот путь на родину своим последним взглядом?

 

О полька, и меня замучает тоска.

Пусть неизвестного у ног твоих хоронят!

Из Польши путники придут, издалека.

 

Колени с тихою молитвой преклонят.

Помянет польский бард прошедшие века.

Очнусь я, если он словцо и мне обронит.

 

VIII. GRÓB POTOCKIÉJGrób Potockiéj — niedaleko pałacu Chanów wznosi się mogiła, w guście wschodnim zbudowana, z okrągłą kopułą. Jest powieść między pospólstwem w Krymie, że ten pomnik wystawiony był przez Kerim Giraja dla niewolnicy, którą nadzwyczajnie kochał. Niewolnica miała być Polka, z domu Potockich. Autor uczenie i pięknie napisanej "Podróży po Krymie", Murawjew–Apostoł, utrzymuje, że powieść ta jest bez zasady i że grobowiec kryje zwłoki jakiejś Gruzinki. Nie wiemy, na czem opiera swoje mniemanie; bo zarzut, iż Tatarowie w połowie ośmnastego wieku tak łatwo niewolnic z domu Potockich uprowadzać nie mogli, nie jest dostateczny. Wiadome są ostatnie zaburzenia kozackie na Ukrainie, skąd niemało ludu uprowadzono i przedano sąsiednim Tatarom. W Polsce liczne są familje szlacheckie imienia Potockich, i wspomniana branka niekoniecznie mogła należeć do możnego domu dziedziców Humania, który najazdom tatarskim lub rozruchom kozackim mniej był dostępnym. Z powieści gminnej o grobowcu bakczysarajskim poeta rosyjski Aleksander Puszkin z właściwym sobie talentem napisał powieść: „Fontanna Bakczysarajska". [2]

 

W kraju wiosny, pomiędzy rozkosznemi sady,

Uwiędłaś, młoda różo! bo przeszłości chwile,

Ulatując od ciebie jak złote motyle,

Rzuciły w głębi serca pamiątek owady.

 

Tam na północ, ku Polsce, świécą gwiazd gromady,

Dlaczegoż na téj drodze błyszczy się ich tyle?

Czy wzrok twój, ognia pełen, nim zgasnął w mogile,

Tam wiecznie lecąc, jasne powypalał ślady?

 

Polko! — i ja dni skończę w samotnéj żałobie:

Tu niech mi garstkę ziemi dłoń przyjazna rzuci.

Podróżni często przy twym rozmawiają grobie,

 

I mnie wtenczas dźwięk mowy rodzinnéj ocuci:

I wieszcz, samotną piosnkę dumając o tobie,

Ujrzy bliską mogiłę, i dla mnie zanuci.